GIẶC NGÔ VÀ MỘT SỐ CHỮ HÁN ĐỂ LÀM RÕ

Quốc Việt K5 

Kính gửi anh chị em bantroi 

Anh PC bạn tôi từ khi đi Đà Nẵng về lại đâm ra sính chữ Nho đã yêu cầu tôi ghi thêm Hán Văn và một số chữ Hán liên quan đến bài nghiên cứu: LỊCH SỬ QUA HAI BÀI THƠ LIÊN QUAN TỚI Ô MÃ NHI VÀ TOA ĐÔ, nhiều anh chị em cũng muốn nói rõ hơn

Xin gửi anh chị em mấy vấn đề: Tên Ô Mã Nhi do các cụ ta viết bằng Hán Văn thế nào, bài Tòng giá Hoàn Kinh sư của Thượng tướng Thái sư Trần Quang Khải và lời giải thích việc gọi giặc Ngô của báo Pháp luật 

I) Ô Mã Nhi (tên chữ Hán phồn thể: 烏馬兒; giản thể: 乌马儿, phiêm âm Latin là Omar Batur

Về chữ 烏 Ô gồm các nghĩa 

1 : Con quạ, quạ con biết mớm quạ già cho nên sự hiếu dưỡng cha mẹ gọi là "ô điểu chi tư" 烏鳥之私. 

2 : Sắc đen. Như ngựa đen gọi là ngựa ô, gà đen gọi là gà ô, v.v. 

3 : "Ô hô" 烏乎 than ôi ! 

4 : "Ô ô" 烏烏 ố ố, tiếng hát phào ra. 

5 : Sao, dùng làm lời trợ từ. Như "ô hữu" 烏有 sao có ?

Về chữ 馬 Mã (10n) gồm các nghĩa 

1 : Con ngựa. Xem tướng ngựa phải xem răng trước, vì thế nên nói nhún số tuổi của mình cũng kêu là mã xỉ 馬齒.

2 : Cái thẻ ghi số đếm.

3 : Họ Mã.

Về chữ 兒 Nhi, Nghê (7n) gồm các nghĩa 

1 : Trẻ con. Trẻ giai gọi là nhi 兒, trẻ gái gọi là anh 嬰.

2 : Con. Con đối với cha mẹ tự xưng là nhi 兒.

3 : Nhời nói giúp câu, tục ngữ hay dùng. Như hoa nhi 花兒 cái hoa.

4 : Một âm mà nghê. Họ Nghê. Nhà Hán có tên Nghê Khoan 兒寬.

Như vậy Omar được phiên âm thành Ô Mã thì chữ Nhi chính là con trai hay trẻ con trai nhà Ô Mã

Còn viên đại soái này có tên là Omar Batur. 

II. Bài thơ Tòng Giá Hoàn Kinh (從 駕 還 京 ) của Thái sư Trần Quang Khải

從 駕 還 京

奪 槊 章 陽 渡

擒 胡 鹹 子 關

太 平 宜 努 力

萬 古 此 江 山

Phiên âm 

Tòng Giá Hoàn Kinh

Đoạt sáo Chương Dương độ

Cầm Hồ Hàm Tử quan

Thái bình nghi nỗ lực

Vạn cổ thử giang san

Bản dịch của Trần Trọng Kim:

Chương Dương cướp giáo giặc,

Hàm Tử bắt quân thù.

Thái bình nên gắng sức, 

Non nước ấy ngàn thu.

Theo xa giá nhà Vua về kinh thành

Đoạt giáo Chương Dương Độ

Chặn thù Hàm Tử Quan

Thái bình rèn trí – lực

Vạn thủa vững Giang San

III) Giặc Ngô hay giặc Minh?

(PL)- Bạn VY VŨ HỒNG THẢO, Sở Nội vụ tỉnh Đồng Nai hỏi: Tại sao thời Nguyễn Trãi dùng từ “giặc Ngô” để chỉ nhà Minh bên Trung Quốc? Ví dụ như trong bản Bình Ngô đại cáo (1428) ta không viết là Bình Minh đại cáo?

ANH PHÓ trả lời: Thưa bạn Vy Vũ Hồng Thảo,

Đúng như bạn nói, sau cuộc khởi nghĩa suốt 10 năm gian khổ và anh dũng (1418-1427), lực lượng khởi nghĩa của Bình Định Vương Lê Lợi đã giành lại độc lập cho nước nhà. Dẹp xong giặc Minh, Bình Định Vương sai tôi thần là Nguyễn Trãi làm tờ báo cáo chiến thắng cho toàn dân biết cuộc khởi nghĩa đã hoàn toàn thắng lợi. Đó là bản Bình Ngô đại cáo - một áng văn được coi là bản Tuyên ngôn độc lập thứ hai của dân tộc ta chống phương Bắc xâm lược.

Vấn đề bạn hỏi là tại sao không gọi là “giặc Minh” mà viết là “giặc Ngô”? Đây là một sự kiện lịch sử mà theo chỗ tôi được biết đã bắt nguồn từ gốc nhà Minh bên Trung Quốc.

Nhà Minh là nhà nước phong kiến phương Bắc tiếp nối 11 đời vua nhà Nguyên (1271-1368). Chu Nguyên Chương lãnh đạo cuộc khởi nghĩa lật đổ nhà Nguyên, mở ra nhà Minh. Nhà Minh trị vì Trung Quốc được cả thảy 277 năm, gồm 16 đời hoàng đế (bắt đầu từ Minh Thái tổ: 1368-1398 đến Minh Tư Tông: 1627-1644). Giặc Minh xâm chiếm nước ta vào đời vua Minh Thành Tổ (1407) và rút quân bại trận ở chiến trường Đại Việt vào đời vua Minh Tuyên Tông (1427).

Minh Thái Tổ là vị vua khai sáng nhà Minh, tên thật là Chu Nguyên Chương, người đất Tứ Xuyên, đi tu ở chùa Hoàng Giác. Thời thanh niên, Chu Nguyên Chương tham gia nghĩa quân Hồng Cân chống lại ách thống trị của nhà Nguyên. Nhưng sau thấy lực lượng Hồng Cân thiếu chặt chẽ, ô hợp nên Chu Nguyên Chương rời bỏ tổ chức này để lập quân đội riêng, thuộc lực lượng Minh giáo (Manichéisme).

Năm 1363, Chu Nguyên Chương đánh tan đạo quân Nguyên và năm sau (1364) xưng hiệu là Ngô Vương. Chẳng bao lâu, Chu Nguyên Chương dẹp tan lần lượt các đạo quân của nhà Nguyên, thống nhất vùng lãnh thổ phía nam Trung Quốc rồi thôn tính cả Trung Nguyên. Năm 1368, Chu Nguyên Chương lên ngôi hoàng đế, đặt quốc hiệu là Minh.

Đời vua Minh Thành Tổ (tên Chu Lệ, con trai của Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương), giặc Minh xâm lược nước ta. Đến đời Minh Tuyên Tổ (tên Chu Chiêm Cơ, cháu cố của Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương) thì thất bại rút quân về phương Bắc. Dù nhà Minh tự xưng là “Minh” (chữ “Minh” trong khái niệm Minh giáo có nghĩa là “sáng”) nhưng vì đó là giặc xâm lược nên dân ta lúc bấy giờ không gọi nó là “Minh” mà gọi là “Ngô”.

Dân ta lấy danh hiệu của cha đẻ và ông cố nội của vua họ (Ngô Vương - người sáng lập triều Minh) mà gọi chửi. Dân ta gọi đó là “giặc Ngô” chứ không gọi “giặc Minh” và Bình Ngô đại cáo có nghĩa là bài cáo để tuyên bố rộng rãi cho toàn dân biết cuộc kháng chiến chống giặc Minh của nhân dân ta đã thành công, thắng lợi.

Thân mến chào bạn.

(Nguyệt san Pháp Luật TP.HCM)